Effeithiau iechyd llygredd aer
Cysylltiad â llygredd aer yn peri risg sylweddol i iechyd y cyhoedd
Mae amrywiaeth o lygryddion aer yn cael effeithiau niweidiol hysbys neu amheus ar iechyd pobl a’r amgylchedd. Yn y rhan fwyaf o ardaloedd, mae’r llygryddion hyn yn deillio’n bennaf o wresogi a chynhyrchu pŵer, a cherbydau modur. Nid yn unig y mae llygryddion yn achosi problemau yng nghyffiniau’r ffynonellau hyn, ond maen nhw hefyd yn gallu teithio cryn bellter ac effeithio ar ragor o bobl a lleoedd.
Dyma’r effeithiau iechyd sy’n gysylltiedig â’r prif lygryddion sy’n peri pryder:
- Nitrogen Deuocsid, Sylffwr Deuocsid, Oson - Llidio llwybrau anadlu’r ysgyfaint, gan waethygu symptomau pobl sy’n dioddef o glefydau’r ysgyfaint.
- Gronynnau (PM10, PM2.5) - Gallu cael eu cludo’n ddwfn i’r ysgyfaint, yn gallu achosi llid a gwaethygu clefydau’r galon a’r ysgyfaint.
- Carbon Monocsid – Atal y gwaed rhag amsugno ocsigen ac yn fwy peryglus i bobl sy’n dioddef o glefyd y galon.
Yn y DU, mae tua 29,000 o farwolaethau’n cael eu priodoli i PM2.5 a 23,500 i nitrogen deuocsid bob blwyddyn. Y gost i gymdeithas yw tua £20 biliwn y flwyddyn.
Yng nghyd-destun rheoli ansawdd aer, y llygryddion sy’n peri’r pryder mwyaf o ran iechyd y cyhoedd yw nitrogen deuocsid (NO2) a deunydd gronynnol (PM10, PM2.5).
| Llygrydd | Ffynhonnell | Effaith ar Iechyd |
|---|---|---|
| Deunydd Gronynnol (PM10, PM2.5) |
Cynradd:
Eilaidd (cael eu creu gan adweithiau cemegol yn yr aer):
|
Gall cysylltiad tymor byr gynyddu:
Mae cysylltiad cronig yn cynyddu morbidrwydd a marwoldeb drwy:
Mae cysylltiad â gronynnau wedi cael ei gysylltu â’r canlynol hefyd:
|
| Nitrogen deuocsid (NO2) |
|
|
Llygredd aer ac iechyd yng Nghymru
Mae tua 40 Ardal Rheoli Ansawdd Aer lleol yng Nghymru; mae crynodiadau llygredd aer a risgiau cysylltiedig yn uwch yn yr ardaloedd hyn nag mewn mannau eraill. Fodd bynnag, gan nad oes lefel ‘ddiogel’ o lygredd aer, mae’r boblogaeth gyfan yn cael ei heffeithio i ryw raddau gan gysylltiad â llygredd aer bob dydd. Felly mae’r baich iechyd sy’n deillio o gysylltiad â llygredd aer yn cael ei wasgaru ar draws y boblogaeth gyfan, ond mae’n fwy mewn ardaloedd trefol nag mewn ardaloedd gwledig.
Bod blwyddyn yng Nghymru, gellir priodoli ffigur sy’n cyfateb i 1604 (5.4%) o farwolaethau i gysylltiad â PM2.5, a 1108 o farwolaethau i gysylltiad ag NO2.
| Crynodiad cymedrig blynyddol (µgm-3) | Marwolaethau y gellir eu priodoli (ystod) | Blynyddoedd o fywyd a gollir (ystod) | |
|---|---|---|---|
| PM2.5 trefol | 9.59 | 1125 (741-1427) | 13494 (8886-17127) |
| PM2.5 gwledig | 8.30 | 447 (314-606) | 5725 (3765-7274) |
| NO2 trefol | 18.08 | 876 (358-1374) | 10516 (4294-16487) |
| NO2 gwledig | 9.38 | 224 (91-354) | 2693 (1093-4248) |
Llygredd aer ac anghydraddoldebau iechyd
Mae llygredd aer yn amrywio ledled Cymru; mae pobl wahanol mewn lleoedd gwahanol yn dod i gysylltiad â chrynodiadau gwahanol [iawn weithiau] o lygredd aer.
Mae pobl ifanc ac iach yn annhebygol o ddioddef unrhyw effeithiau hirdymor o ddod i gysylltiad â chrynodiadau cymedrol o lygredd aer. Fodd bynnag, gall crynodiadau uwch a/neu gysylltiad hirdymor â llygredd aer arwain at effeithiau iechyd sy’n gallu effeithio ar y galon a’r system resbiradol ac fe allai achosi canser. Mae plant, pobl hŷn a’r rheini sydd eisoes yn dioddef problemau gyda’r ysgyfaint neu’r galon yn fwy agored i effeithiau llygredd aer.
Canfu ymchwil yng Nghymru hefyd fod y risg yn uwch o bosibl i’r rheini sy’n byw mewn ardaloedd mwy difreintiedig. Yn ôl yr astudiaeth, a oedd yn cysylltu llygredd aer yn lleol, amddifadedd incwm a data canlyniadau iechyd, roedd y crynodiadau cymedrig blynyddol llygredd aer yn uchel yn yr ardaloedd ‘mwyaf’ a ‘lleiaf’ difreintiedig, ond ar eu huchaf yn y rhai mwyaf difreintiedig. Roedd y patrwm hwn yn fwyaf amlwg ar gyfer llygredd aer NO2.
Er yn wannach na’r cysylltiadau cryf, hysbys rhwng statws amddifadedd ac iechyd, canfu’r un astudiaeth fod cysylltiad annatod rhwng llygredd aer, statws amddifadedd ac iechyd. Nid yn unig mae cysylltiad â llygredd aer yn peri risg uniongyrchol i iechyd unigolion a’r boblogaeth, ond yn anuniongyrchol - wrth ryngweithio â phenderfynyddion iechyd ehangach eraill - gall greu risgiau a beichiau afiechyd anghymesur a chryfach rhwng ac o fewn rhanbarthau (anghydraddoldebau).
Mae’n ymddangos bod y cysyniad ‘perygl triphlyg’ yn bodoli yng Nghymru lle mae tystiolaeth fod rhyngweithio rhwng llygredd aer a statws amddifadedd yn addasu ac yn cryfhau cysylltiadau â rhai canlyniadau iechyd, yn enwedig yn yr ardaloedd ‘mwyaf’ difreintiedig lle mae pobl fwyaf agored i niwed Cymru’n byw. Er enghraifft, mae cyfradd marwolaethau o glefyd resbiradol y boblogaeth 2.05 gwaith yn uwch yn yr ardaloedd ‘mwyaf difreintiedig a llygredd isel’ o gymharu â’r ardaloedd ‘lleiaf difreintiedig a llygredd isel’, ond mae’n codi i 2.38 gwaith yn uwch yn yr ardaloedd ‘mwyaf difreintiedig a llygredd uchel’ o gymharu ag ardaloedd ‘lleiaf difreintiedig a llygredd isel’.
Ar wahân i’r cysylltiadau ag amddifadedd, mae’n bosibl bod eraill yn wynebu risg uwch hefyd, am eu bod yn gweithio mewn lleoedd llygredig iawn neu’n cymudo i’r gwaith drwy ardaloedd llygredig iawn lle mae llawer o dagfeydd traffig o bosibl.